Những phong tục đám ma miền Bắc

Phong tục đám ma miền Bắc sẽ bao gồm 3 loại lễ chính. Đó là lễ mộc dục, lễ ngậm hàm và lễ khâm liệm nhập quan.

Các thủ tục không thể thiếu trong đám tang ở miền Bắc Việt Nam bao gồm:

Lễ mộc du – Lễ tắm gội
Đầu tiên chính là lễ mộc dục, lễ nghi quan trọng nhất trong phong tục đám ma miền Bắc. Lễ này sẽ được thực hiện trước khi gia đình tiến hành phát tang. Đó là người nhà sẽ tắm rửa, thay quần áo, làm sạch thi thể người chết trước khi đưa vào quan tài. Cụ thể, con trai cả sẽ tiến hành tắm rửa cho cha mất còn con gái cả sẽ tiến hành tắm rửa cho mẹ mất.

Thông thường, phong tục ma chay ở miền Bắc sẽ sử dụng nước ngũ hương ấm để tắm rửa và khử mùi tử thi. Người con cả sẽ dùng khăn vuông rồi nhúng vào nước ngũ hương sau đó lau sạch sẽ thi thể người chết. Sau khi lau xong thi thể sẽ tiến hành chải và buộc tóc người chết. Việc chải, buộc tóc được thực hiện bằng lược và dây vải theo quy định.

Cần phải thực hiện một cách cẩn thận, từ từ và kỹ càng, không được nóng vội. Cơ bản đến bước này đã làm xong. Một số tỉnh thành sẽ tiến hành cắt thêm móng tay và móng chân cho người đã chết. Móng tay, móng chân cắt xong không bỏ đi mà được cất vào khăn rồi chôn chung người chết. Những vật dụng dùng để làm sạch cơ thể, tóc, móng cũng được chôn cùng.

Lễ ngậm hàm
Lễ thứ hai trong phong tục đám ma miền Bắc chính là lễ ngậm hàm. Tuy nhiên, nghi lễ này không phổ biến tất cả mà chỉ diễn ra ở ⅔ các tỉnh thành phía Bắc. Mục đích của lễ ngậm hàm đó là giúp linh cữu người chết thuận lợi về nơi suối vàng, không bị ma quỷ, cô hồn tước mất vong linh. Các vật dụng thực hiện nghi lễ gồm có gạo nếp sạch, 3 đồng tiền vàng hoặc ngọc trai.

Gạo nếp sạch, 3 đồng tiền vàng hoặc ngọc trai sẽ được tra lần lượt vào trái, phải và chính giữa miệng người chết. Lưu ý, trước khi bỏ vào miệng, tất cả con cháu và cả người chấp sự đều phải quỳ xuống. Đồng thời vái và xướng theo lần lượt từng lần tra gạo, tiền vào miệng câu thần chú: “Sơ phạn hàm, tái phạn hàm và tam phạn hàm”. Thực hiện xong thì bóp miệng người chết lại và che phủ mặt.

Lễ nhập quan
Một nghi lễ cũng không kém phần quan trọng trong phong tục đám ma miền Bắc đó chính là khâm liệm nhập quan. Lễ khâm liệm là quấn vải xung quanh người chết. Sau đó con cháu khóc thương, đi xung quanh quan tài và gửi vào những lời tiếc thương, đồng tiền, vật phẩm. Đây là những việc làm cuối cùng con cháu có thể làm để tỏ lòng thành kính với người chết.

Lễ nhập quan là đưa thi thể người chết vào trong quan tài. Trong quá trình nhập quan nhất định phải có bát cơm cúng, quả trứng gà để giữa hai cây đũa bông đồng thời phải cắm thẳng. Thêm nữa phải có nải chuối hoặc nõn chuối cắm nhang lên trên. Việc này vừa thể hiện sự biết ơn với công dưỡng dục vừa muốn cha mẹ ấm áp, được bảo vệ toàn diện khi chôn cất.

Sau lễ nhập quan, bạn cần làm thêm một công việc nữa đó chính là lập bài vị cho người chết. Phải có bài vị để dễ dàng nhận biết mộ, biết rõ thông tin người chết và thắp hương thành kính. Bài vị tùy theo từng nơi, từng nhu cầu của từng gia đình có thể làm từ gỗ, giấy, nhựa thậm chí là bê tông. Kích thước cũng vô cùng đa dạng, thường là 38 cao x 17 rộng hoặc 41 cao x 18 rộng (cm).

Gọi hồn
Gọi hồn là một phần quan trọng của lễ tang, thường do một người đại diện của gia đình thực hiện. Người này sẽ nắm một bức tranh hoặc hình chân dung của người đã qua đời và thực hiện các nghi lễ cầu nguyện. Mục tiêu của lễ này là mời linh hồn của người đã qua đời trở về và tham dự lễ tang.

Lễ phát tang
Trong lễ tang, người thân thường đốt giấy vàng và giấy bạc để tạo ra các hình ảnh, tiền giả và những đồ vật cần thiết cho cuộc sống ở thế giới bên kia. Đây là cách để cầu nguyện cho linh hồn của người đã qua đời có cuộc sống tốt đẹp hơn.

Phúng viếng
Người tham dự đám tang thường tiến lại quan tài để phúng viếng và gửi lời chia buồn đến gia đình người chết. Họ có thể đặt hoa, nến và tiền vào quan tài. Điều này thể hiện lòng tiếc thương và đồng cảm với mất mát của gia đình.

Tế vong
Lễ Tế Vong thường diễn ra tại nhà tang lễ và bao gồm nhiều nghi lễ cúng dường. Người thân và bạn bè thường tham gia vào lễ này và cúng dường bằng cách đốt nến, hương và cúng thức thần linh để tôn vinh người đã qua đời.

Quay cữu
Quay Cữu là việc đưa quan tài đi quanh nhà tang lễ trước khi lễ cất đám. Đây là lúc để người thân và bạn bè gửi lời chào cuối cùng đến người qua đời, và nó thể hiện sự tiếc thương và tiễn biệt cuối cùng.

Tế cơm
Lễ Tế Cơm thường diễn ra sau lễ cất đám. Thực phẩm và các vật phẩm cúng thường được sắp xếp trên bàn thờ. Người tham dự sẽ tham gia vào nghi lễ cúng dường và cầu nguyện cho linh hồn của người đã qua đời. Thực phẩm này sau đó sẽ được chia cho người tham dự để thể hiện sự đoàn kết và cùng nhau tham gia vào việc tôn vinh người đã qua đời.

Cất đám
Lễ cất đám thường diễn ra sau khi đã hoàn thành các lễ cúng và tôn vinh linh hồn của người đã qua đời. Quan tài sẽ được đưa đến nơi an táng hoặc hỏa thiêu tùy theo sự lựa chọn của gia đình. Lễ cất đám thường diễn ra một cách trang nghiêm và đau buồn.

Hạ huyệt hoặc hỏa thiêu
Sau lễ cất đám, quan tài sẽ được hạ xuống mộ nếu gia đình đã chọn an táng truyền thống. Nếu gia đình chọn hỏa thiêu, quan tài sẽ được đưa vào lò hỏa thiêu và xác người đã qua đời sẽ được hỏa thiêu. Sau đó, tro cốt sẽ được đặt vào hộp tro để lưu giữ hoặc được đưa về nhà tang lễ cho gia đình.

Rước vong về thờ
Cuối cùng, sau khi hoàn thành lễ tang, vòng và các dụng cụ lễ cúng thường được rước về thờ gia đình để tiếp tục tôn vinh và thần kính linh hồn của người đã qua đời. Thờ này có thể nằm trong một góc riêng của nhà hoặc trong ngôi miếu gia đình. Người thân và bạn bè thường tiến hành các lễ cúng và cầu nguyện thường xuyên để thể hiện lòng tri ân và tôn trọng đối với người đã qua đời.

Quan niệm miền Bắc đám tang là đám hiếu
Quan niệm “miền Bắc đám tang là đám hiếu” là một quan điểm truyền thống trong văn hóa người Việt, đặc biệt ở miền Bắc Việt Nam. Theo quan niệm này, lễ tang thường được coi như một dịp để thể hiện lòng hiếu kính và tôn trọng đối với người đã qua đời, và đám tang thường được tổ chức lớn mạnh để thể hiện sự tri ân và lòng hiếu thảo của người sống đối với người đã mất.

Tại các đám tang ở miền Bắc, người tham dự thường thể hiện lòng hiếu kính bằng cách tham gia vào các nghi lễ trang trọng, cúng dường và gửi lời chia buồn đến gia đình người chết. Đám tang thường được tổ chức rất trang nghiêm, với nhiều buổi hợp tác xã trước và sau lễ tang.

Tuy nhiên, quan niệm này có thể khác nhau tùy theo vùng miền và cảm nhận của từng người. Có người cho rằng việc tổ chức đám tang lớn và xa hoa chỉ tốn kém và gây thất thoát tài chính, trong khi có người khác vẫn duy trì và tuân theo truyền thống này như một biểu hiện của lòng hiếu kính và tôn trọng đối với người đã qua đời.