Nhà cổ ở Đường Lâm

Với tuổi đời lên đến gần 300 năm, làng cổ Đường Lâm tọa lạc tại thị xã Sơn Tây, Hà Nội được biết đến là một địa điểm đầy màu sắc văn hóa, lịch sử và nghệ thuật kiến trúc. Điểm nổi bật thu hút du khách chính là những ngôi nhà cổ kính mang vẻ đẹp lạ mắt và độc đáo.

Đặc điểm nhà cổ ở Đường Lâm

Người dân ở làng sử dụng đá ong làm nguyên liệu để xây dựng những ngôi nhà gỗ độc đáo. Những ngôi nhà này có tường xây bằng đá ong, khuôn viên được bao quanh bằng tường cũng làm từ đá ong, và đường làng được lát gạch nghiêng chạy giữa những bức tường đá ong. Các chi tiết như tường đá ong, cổng đá ong, lối đi lát gạch nghiêng, bậu cửa cao và gian thờ tổ tiên tạo nên “linh hồn” của những ngôi nhà cổ.

Bà Hiền, một người lớn tuổi trong làng, chia sẻ rằng nhiều ngôi nhà cổ đã được xây từ thời xa xưa. Vào thời đó, không có gạch đẹp như hiện nay, vì vậy đàn ông trong mỗi gia đình thường phải đào những tảng đá ong nằm sâu dưới lòng đất, sau đó cắt xén thành bản vuông để xây nhà.

Mặc dù việc đào đá ong rất vất vả (mỗi viên nặng gần 20kg), nhưng khi sử dụng để xây nhà, đá ong lại mang lại sự mát mẻ vào mùa hè và ấm áp vào mùa đông. Cách xây dựng nhà đá ong vẫn giữ được nét thiết kế cổ, mang đậm hồn quê.

Những ngôi nhà ẩn mình và phủ màu rêu phong trên bề mặt những viên ngói mũi ri tạo nên hình thù võng lưng, giống lưng con lợn ỉn của Bắc Bộ ngày xưa. Gắn liền với nhà là sân, vườn, bếp, nhà ngang, giếng nước, chuồng trại nuôi gia súc, gia cầm và bình phong. Những chi tiết này tạo nên không gian sống độc đáo và đậm chất quê hương.

Những ngôi nhà ấy được xây cất bằng các loại vật liệu truyền thống của xứ Đoài như: đá ong, tre, gỗ xoan, nứa, gạch đất nung, đất nện, trấu, bùn, mùn cưa, vôi, cát, sỉ, rơm rạ. Nhà nào có kinh tế khá giả thì dùng chất liệu gỗ tứ thiết (đinh, lim, sến, táu).

Cách bố trí nhà cổ Đường Lâm

Nhà được bố trí kiến trúc 5 hàng chân, với mô hình 5 gian hay 7 gian 2 dĩ; hệ thống ngách, cửa bức bàn hoặc cánh phố. Trần nhà thường gác cái thước “lỗ ban” nơi câu đầu, xà nóc có khắc niên đại; các bức thùng, vòm cửa là nơi được khắc nhiều hoa văn trang trí tỉ mỉ. Gian giữa, chiếm nhiều diện tích, là nơi bố trí ban thờ tổ tiên.

Gắn liền với đó là các bộ hoành phi, câu đối, tranh ảnh cổ, các bộ đồ thờ, những kỷ vật của các bậc tiền nhân, phía dưới đặt bộ phản để ngồi. Ngoài ra còn có thêm bộ trường kỷ. Trên bàn hầu như nhà nào cũng có chiếc ấm tích ủ nước chè xanh mời khách hoặc đôi khi là chiếc điếu bát, điếu ống tre để hút thuốc lào.

Cổng nhà hình quai giỏ, mềm mại về đường nét và vững chắc nhờ vật liệu đá ong. Nhà quan lại thường có vòng cửa mặt hồ phù, phía trên đắp hình long, ly, quy, phượng hay lưỡng long chầu nguyệt. Mỗi ngôi nhà là một đồ gia bảo, là lịch sử, văn hoá và cũng là nơi thờ tự thiêng liêng của mỗi dòng họ.

Các ngôi nhà trong làng đều có kiểu nội tự – ngoại khách, sân nhà thấp hơn mặt đường, vào những ngày mưa, nước từ ngoài dồn vào trong sân (tụ thủy sinh tài) rồi mới chảy thoát ra đường cống. Đường ngõ trong làng đều là ngõ cụt để đề phòng trộm cướp. Do khai thác tốt độ dốc, lại không có nhiều nghề phụ nên đường đi lối lại ở Đường Lâm rất sạch sẽ và phong quang.

Nét riêng nhất chính là kiến trúc làng: những ngả đường hình xương cá gồm một trục đường chính với rất nhiều ngõ nhỏ thông với nhau, người làng đi đằng nào cũng về đến nhà và trộm chạy đằng nào rồi cũng bị bắt (vì khi có động, tráng đinh cả làng ùa ra, ngay lập tức gặp nhau ở một chỗ).

Ngoài ra, Đường Lâm còn sở hữu nhiều công trình kiến trúc văn hóa như nhà thờ họ, miếu, quán, giếng cổ cùng hệ thống cảnh quan thiên nhiên đa dạng từ gò đồi, ao hồ, cây cổ thụ. Đây chính là làng cổ đầu tiên ở khu vực nông thôn Việt Nam được xếp hạng di tích lịch sử quốc gia.

Đường Lâm là làng cổ đầu tiên ở nông thôn trong cả nước được xếp hạng di tích quốc gia.